زمان تعویض روغن های ترمز، هیدرولیک و گیربکس

قریبا همه رانندگان وسایل نقلیه از نحوه عملکرد روغن موتور و زمان تعویض آن بر اساس کیلومتر کارکرد خودرو اطلاعات کافی دارند، اما سیالات مهم دیگری در خودرو مورد استفاده قرار می گیرند که همگی وظایف بسیار حساس و دقیقی را بر عهده دارند؛ در صورتی که در عملکرد صحیح هر یک از این سیالات اختلال ایجاد شود حوادث ناگواری در انتظار سرنشینان خودرو خواهد بود. از جمله این سیالات کاربردی می توان به روغن هیدرولیک، روغن گیربکس یا واسکازین و روغن ترمز اشاره کرد. آیا تاکنون در ذهن خود با این سوالات روبه رو شده اید که زمان تعویض روغن هیدرولیک و مایع ترمز چه وقت است؟ عمر مفید این سیالات در حال کارکرد در خودرو چقدر است؟ آیا روغن هیدرولیک تازه در نرمی و عملکرد فرمان تاثیر دارد؟ آیا روغن ترمز تازه بر قدرت ترمزگیری تاثیر دارد؟ آیا تعویض روغن گیربکس بر نرمی و بی صدا کارکردن گیربکس موثر است؟ چگونه می توان دریافت که این سیالات خواص فیزییک و شیمیایی خود را از دست داده و یا اصطلاحا فاسد شده اند؟ در این نوشتار سعی شده است که به بخشی از این گونه سوالات پاسخ داده شود.

روغن هیدرولیک
خودرویی که دارای فرمان هیدرولیکی است، به یک منبع انرژی برای کمک به راننده در هنگام پیچیدن و دور زدن مجهز است. بیشتر فرمان هایی که از چنین منبع انرژی برخوردارند هیدرولیکی اند. وقتی راننده غربیلک فرمان را می چرخاند، پمپ هیدرولیک، روغن مربوطه را تحت فشار به سیستم فرمان خودرو انتقال می دهد تا به واسطه اهرم بندی مناسب، چر خها به راحتی به طرفین گردش کنند. روغن هیدرولیک مانند روغن های دیگر از اختلاط روغن پایه و مواد افزودنی تولید می شود که می تواند با توجه به نوع روغن پایه و مواد افزودنی، کاربردهای مختلفی در سیستم های گوناگون داشته باشد. 

روغن هیدرولیک را می توان پرمصرف ترین روغن صنعتی نامید، از اینرو با توجه به مصرف بالا وکاربردهای متنوع و شرایط کاری گوناگون، این روغن نیز از تنوع بالایی برخوردار است. در واقع روغن هیدرولیک در یک سیستم نقش انتقال دهنده انرژی را بازی می کند و در صورتی که این روغن دچار مشکل شود، این وظیفه به خوبی انجام نشده و سیستم با اختلال یا توقف در کارکرد روبه رو می شود. به طور کلی وظایفی که از یک روغن هیدرولیک انتظار می رود، روانکاری، انتقال نیرو، کاهش اصطکاک و سایش، محافظت از زنگ زدگی اجزای سیستم و سازگاری با تمام اجزای سیستم است. 

روغن های هیدرولیک به شدت به آلودگی هایی که واردآن ها می شوند حساس بوده و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آن ها در اثر آلودگی و ایجاد شرایط سخت کاری تغییر می کند. 

بیشتر افراد بر این باورند که روغن هیدرولیک نیز باید همچون روغن موتور، زمان و یا کیلومتر کارکرد مشخصی داشته باشد، در حالی که این موضوع در روغن های صنعتی و به خصوص روغن هیدرولیک به تنوع تجهیزات، شرایط گوناگون کارکرد و نوع کاری که روغن در سیستم انجام می دهد بستگی دارد، از این رو نمی توان برای تمام انواع روغن های هیدرولیک مورد استفاده در خودروهای مختلف زمان کارکرد یکسانی را تعریف کرد و آن را مبنای کار سیستم قرار داد. 

روغن های هیدرولیک عموما دارای افزودنی هایی هستند که تجهیزات هیدرولیک را در مقابل سایش، خوردگی و اصطکاک محافظت میکنند. افرودنی های این نوع روغن معمولا چندمنظوره بوده و میزان آن ها در روغن هیدرولیک نباید به هر دلیلی کاهش یابد. تغییر در وضعیت روغن هیدرولیک به واسطه تیره شدن یا مات شدن ظاهری رنگ آن، استشمام بوی سوختگی از روغن، تغییرات در گرانروی یا ویسکوزیته و همچنین کف کردن آن قابل تشخیص است. 

ادامه کار با روغن اکسیدشده نیز منجر به تشدید سایش در تجهیزات متحرک و ایجاد مشکل در سیستم فرمان خودرو می شود که باعث جمع شدن لجن در مخزن و لوله ها می شود. در صورتی که هیچ یک از علائم فوق در روغن هیدرولیک مشاهده نشود، توصیه می شود بر اساس سفارش شرکت سازنده و کارشناسان خودرو، این سیال پس از هر 120 هزار کیلومتر پیمایش خودرو به طور کامل تعویض شود. ضمنا به این نکته نیز باید توجه داشت که هرگز روغن های هیدرولیک حتی با ویسکوزیته یکسان را نباید با هم مخلوط کرد. 
 

روغن گیربکس
یکی از روغن ها یی که در خودرو مصرف می شود، روغن دنده یا واسکازین است. واسکازین کلمه روسی روغن دنده (gear oil ) است. این روغن ها در گیربکس و دیفرانسیل خودرو مورد استفاده قرار گرفته و با روغن موتور فرق دارند. روغن دنده دارای مواد افزودنی مخصوصی است که از چرخ دنده ها و متعلقات آن ها در برابر فشار وارده محافظت می کند. روغن دنده مخصوص دیفرانسیل چون در شرایط سخت تری کار می کند، اغلب از روغن دنده گیربکس قوی تر است. این روغن ها نیز مانند روغن موتور بر اساس سطح کیفیتAPI و ویسکوزیته(گرانروی SAE ) طبقه بندی می شوند. این روان ساز دارای گرانروی ناچیز(حتی در دماهای پایین) بوده و با فلزات موجود در جعبه دنده (فولاد و آلیاژهای مس) سازگاری کافی دارد. 

واسکازین نیز مانند سایر روغن ها نیاز به تعویض دارد که تعویض به موقع آن باعث روان کارکردن گیربکس، افزایش عمر مفید قطعات، کاهش درجه حرارت گیربکس، کاهش سر و صدا و در نهایت بهبود عملکرد آن می شود؛ کیلومتر تعویض آن هم بستگی به نوع روغن و گیربکس خودرو و شرایط مختلف آب و هوایی و کارکرد آن دارد. معمولا همزمان با تعویض دیسک و صفحه کلاچ، واسکازین نیز تعویض می شود. با فرض متوسط عمر سیستم کلاچ خودرو و با در نظر گرفتن ترکیبی از رانندگی در داخل شهر و جاده حدود 100 هزار کیلومتر کارکرد را شامل می شود، پس در هر بار تعویض دیسک و صفحه کلاچ که با باز شدن کامل گیربکس همراه است، این سیال نیز تعویض می شود. این موضوع در مورد خودرو های دارای گیربکس اتوماتیک کاملا متفاوت است. عملکرد این نوع گیربکس ها هیدرومکانیکی بوده و با استفاده از فشار روغن و تنظیم مقدار فشار آن، نیروی لازم را از موتور به چرخ ها منتقل می کند. تعویض دنده ها از طریق تغییر مسیر و کنترل فشار جریان روغن در گیربکس توسط شیرهای الکترونیکی (شیر برقی) انجام می شود. تمامی این اعمال و کنترل قسمت های مختلف توسط نرم افزاری که بر روی واحد الکترونیکی گیربکس ( EGS ) نصب است انجام می گیرد. 

در داخل گیربکس های اتوماتیک AL4 که در خانواده 206 دیده می شود، از روغن مخصوصی استفاده شده که اصطلاحا به روغن های مادام العمرLifetime معروفند. منظور از این اصطلاح این نیست که هیچ گاه نیاز به تعویض نخواهند داشت، بلکه حکایت از مدت زمان زیاد کارکرد آنها دارد. 

روغن گیربکس در اثر ورود ذرات گرد و غبار از منافذی که روغن از آ نها به بیرون نشت می کند و همچنین کار کردن طولانی مدت روغن در دمای بالا به سرعت دچار استهلاک شده و سبب از بین رفتن خاصیت اولیه آن می شود. 
 

مایع ترمز
مایع ترمز یا در اصطلاح عامیانه، روغن ترمز توسط بیشتر رانندگان امروزی مورد بی توجهی قرارگرفته و باوجود اهمیت حیاتی آن متاسفانه بسیاری از رانندگان و حتی تعمیرکاران لزومی به تعویض آن نمی بینند. مایع ترمز در سطوح کیفی خاصی تولید می شود و بر اساس کد استانداردی که از سوی اداره حمل و نقل آمریکا برای روغن ترمزها تعیین شده سه نوع روغن ترمز DOT4،DOT5 و DOT3 در وسایل نقلیه مورد استفاده قرار می گیرد. شماره DOT بزر گتر نشان دهنده بالاتر بودن دمای جوش روغن ترمز و در نتیجه کیفیت بهتر و تحمل بیش تر آن است. روغن ترمز DOT3 بر پایه ترکیبات پلی الیفاتیک با نقطه جوش حداقل 369 درجه فارنهایت، DOT4 بر پایه استربورات با نقطه جوش حداقل 414 درجه فارنهایت و DOT5 متشکل از پلی دی متیل سیلوکسان بر پایه سیلیکون یا نقطه جوش حداقل 468 درجه فارنهایت است. از میان استانداردهای ذکرشده، انواع DOT3 و DOT4 تقریبا عملکرد مشابهی دارند، ولی نقطه جوش DOT4 بالاتر است. اما DOT5 کاملا با این دو متفاوت بوده و جاذب رطوبت نیست و فقط باید در سیستم هایی استفاده شود که لاستیکها و درزبندی ها با آن سازگار باشد، زیرا در غیر این صورت سیستم دچار خوردگی و نشتی خواهد شد. میانگین دمای جوش مایع ترمز پس از سه سال کار کرد، به دلیل جذب رطوبت، تا حد خطرناکی پایین می آید. بسیاری از کارشناسان بر تعویض مایع ترمز هر یک یا دو سال یک بار بر حسب شرایط کارکرد خودرو تاکید دارند منطق آ نها بر پایه این واقعیت است که مایع ترمز با پایه گلیکولی، رطوبت واردشده به سیستم را جذب می کند و مایع ترمزی که رطوبت را جذب کرده باشد باعث ایجاد ترک های میکروسکوپی در سیستم ترمز و نهایتا نشتی و ورود هوا می شود. این مشکل در مناطق آب و هوایی مرطوب بیشتر مشهود است. مایع ترمز خودروها فقط بعد از یک سال، به طور میانگین دو درصد رطوبت جذب می کنند؛ بعد از 18 ماه سطح الودگی می تواند بیش از سه درصد شود و پس از چند سال آلودگی مایع ترمز به هفت تا هشت درصد رطوبت می رسد. افزایس میزان رطوبت سبب ایجاد حبا بهای ریز در مایع ترمز می شود. بررسی ها نشان می دهد که سیستم ترمز چر خهای جلوی خودرو که خطوط انتقال نیمه فلزی دارند، گرمای بیشتری نسبت به چرخهای عقب تولید می کنند؛ این دمای بالا نیازمند مایع ترمزی است که بتواند آن را تحمل کند. 

این نوع سیالات چون پایه گلیکولی دارند، خاصیت جذب آب و رطوبت در آن ها وجود دارد تا بتوانند رطوبت موجود در سیستم را جذب کنند و مانع پوسیدن سیستم ترمز و از بین رفتن مدارها شوند اما هر ماده ای که چنین قابلیتی دارد بالاخره به نقطه اشباع هم می رسد و در این زمان رطوبتی که وارد سیستم می شود برای روغن ترمز قابل جذب نیست و این رطوبت ممکن است در قسمت های مختلف سیستم جمع و باعث بروز اشکال شده و بعد از مدتی باعث فاسد شدن روغن ترمز شود. در آن صورت دمای جوش روغن پایین آمده و در شرایطی که ترمزهای پی در پی یا شدید گرفته می شود روغن ترمز به جوش می آید و باعث به اصطلاح خالی شدن ترمز می شود. بنابر این توصیه می شود روغن ترمز حداقل هر دو سال یکبارو یا ۶۰ هزار کیلومتر به طور کامل از سیستم تخلیه و تعویض شود.