وظایف روغن موتور

١- روانکاری و کاهش اصطکاک: اصلی ترین و مهمترین وظیفه هر روغنی، روانکاری و کاهش اصطکاک بوده که باعث بهبود راندمان موتور خواهد شد. تشکیل فیلم روغن با ضخامت مناسب، موجب کاهش سائیدگی قطعات مختلف تا کمترین حد ممکن می گردد.

٢– انتقال حرارت: کمک به سیستم خنک کننده و خارج ساختن بخشی ازحرارت ایجاد شده در اثر کارکرد موتور.

٣- جلوگیری از زنگ زدگی و خوردگی: حفاظت سطوح قطعات فلزی در مقابل زنگ زدگی و خوردگی به علت فعل و انفعالات شیمیایی.

٤- پاک کنندگی و معلق سازی: تعلیق ذرات حاصل از سایش قطعات و ترکیبات ناشی از احتراق سوخت و تجزیه روغن و پاک کردن سطوح در تماس.

٥- آب بندی سیستم: کمک به عمل آب بندی موتور با قرار گرفتن در فضای بین رینگ پیستون و سیلندر که موجب افزایش کارایی موتور خواهد شد.

٦- ضربه گیری: کاهش اثرات منفی ضربه های قطعات متحرک در حین کار.

٧- کاهش مصرف سوخت: در صورت استفاده از روغن با گرید مناسب، درلحظه استارت، زمان رسیدن روانکار به قطعات موتور کاهش یافته که این امر در پائین آوردن میزان مصرف سوخت تأثیر به سزائی دارد.

موارد ذکر شده از مهمترین وظایف یک روغن موتور مرغوب می باشد. یک روغن موتور مناسب، محصولی است که از روغن پایه مرغوب و مواد افزودنی لازم تولید گردد. مهمترین مواد افزودنی که به روغن موتور اضافه می شوند عبارتند از:

١- بالابرنده شاخص گرانروی
٢- پاک کننده ها و معلق کننده ها
٣- ترکیبات ضد اکسیداسیون
٤- بازدارنده های خوردگی و زنگ زدگی
٥- پائین آورنده اصطکاک و مواد ضدسایش
٦- پائین آورنده نقطه ریزش
٧- ضد کف

اصطلاحات روغن

ویسکوزیته یا گرانروی:
مقاومت سیال در مقابل جاری شدن که اصطلاح غلط آن یعنی »غلظت« رایجتر می باشد. این خاصیت، یکی از مهمترین مشخصه های هر روغن است که در آزمایشات، معمولاً در دماهای ٤٠ و ١٠٠ درجه سانتیگراد اندازه گیری می شود. افزایش دما، موجب کم شدن گرانروی و پائین آمدن دما، باعث افزایش آن خواهد شد.

شاخص گرانروی (VI):
معیار سنجش تغییرات گرانروی با تغییرات دما را گویند که هر چه رقم آن بزرگتر باشد تغییر گرانروی روغن نسبت به دما کمتر خواهد بود.

نقطه ریزش:
پائین ترین دمائی که در آن، روغن همچنان توانائی جاری شدن را داشته و سیالیت خود را حفظ می نماید.

نقطه اشتعال:
حداقل درجه حرارتی است که بخارات روغن با هوا، در اثر تماس شعله آتش، اشتعال لحظه ای خواهد داشت. علاوه بر مشخصات ذکر شده، دانسیته یا چگالی، نقطه احتراق، نقطه ابری شدن و عدد بازی کل (TBN) نیز از جمله خصوصیات روغن موتور محسوب می گردند که بعضاً توسط برخی تولید کنندگان ذکر می گردد.

انتخاب روغن موتور

برای انتخاب یک روغن موتور مناسب، عوامل و پارامترهای گوناگونی می بایست مد نظر قرار گیرد یک روغن موتور مرغوب دارای گرانروی مناسب بوده و توانایی روانکاری بخشهای مختلف موتور را دارا است. همچنین دوده و ترکیبات حاصل از تجزیه روغن و بطور کلی رسوبات تشکیل شده روی قطعات باید توسط روغن معلق نگه داشته شود و ضمناً روغن علاوه بر سازگاری با ترکیبات آب بندهای موجود، دارای اثرات بازدارندگی خوبی در مقابل زنگ زدگی، خوردگی، اکسیداسیون و سایش باشد.

طبیعی است تمامی موارد فوق الذکر از طریق آزمایشات گوناگون مشخص می گردد و آن چیزی که برای مصرف کننده نهایی اهمیت دارد، بایستی به زبان ساده جهت انتخاب صحیح روغن موتور، توسط سازنده آن بیان گردد. بدین منظور سازندگان روغن موتور، دو پارامتر اساسی را با اصطلاحات نام و نام خانوادگی مطرح ساخته و تاکید می کنند که این دو لازم و ملزوم یکدیگرند و هر انتخابی، بایستی با لحاظ همزمان این دو عامل انجام گیرد.

الف) درجه بندی Society of Automotive Engineers) SAE): اهمیت گرانروی به قدری است که انجمن مهندسین خودرو (SAE) بر این اساس طبقه بندی ویژه ای را بنا نهاده و یکی از دو معیار گزینش روغن موتور را گرید SAE می داند. از لحاظ گرانروی، روغنها به دو بخش تقسیم می شوند، تک درجه ای (Monograde) و چند درجه ای یا چهار فصل (Multigrade).

استفاده از روغنهای تک درجه ای مانند ٢٠، ٣٠ یا ٤٠ در موتورهای جدید منسوخ گردیده است و امروزه روغنهای چند درجه ای، کاربری غالبی دارند. روغنهای چند درجه ای که با حرف W (نشانه زمستان) و دو عدد واقع در چپ و راست آن مشخص می گردند، مانند 15W40، 20W50 از لحاظ کارکرد، مناسب جهت استفاده در تمام فصول سال می باشند. عدد سمت چپ W، معیاری از ویسکوزیته روغن در دمای پائین و عدد سمت راست، گرانروی در درجه حرارت بالا را نشان می دهند. ثابت گردیده است که مهمترین و با اهمیت ترین خاصیت روغن، حضور آن از لحظه استارت تا خاموش کردن موتور بصورت بی وقفه و در تمامی قطعات متحرک و ثابت در تماس می باشد و به منظور نیل بدین هدف، گرانروی پائین روغن در لحظه استارت، اهمیت بالایی دارد. به همین علت استفاده از روغنهای چند درجه ای که در سرما ویسکوزیته پایین دارند و با روانکاری به موقع قطعات، تا حد زیادی از سایش جلوگیری می کنند

ب) سطح کارایی: انجمن نفت آمریکا (API) (American Petroleum Institute) روغنهای موتور را بر حسب کیفیت به دو گروه تقسیم نموده است. خودروهای بنزینی در گروه Service Station) S یا محل تعویض روغن) و خودروهای دیزلی در گروه Commercial) C یا خودروهای تجاری) طبقه بندی می گردند. حروف انگلیسی که پس از هر یک از این دو حرف قرار گیرند، نشان دهنده سطح کیفیت روغن خواهد بود به این مفهوم که حرف A پائین ترین سطح کارایی را نشان می دهد و با بالا رفتن حروف، سطح کارایی، و یا به بیان دیگر کیفیت روغن نیز افزایش خواهد یافت.

لازم به ذکر است سطوح کارایی بالاتر، نشان از میزان ادتیوهای بیشتری در روغن می باشد و بالطبع در آزمایشات و تستهای آزمایشگاهی و موتوری، شرایط حادتری را تحمل می نمایند. جدول ارائه شده، سطوح کارایی گوناگون را از ابتدای وضع، تاکنون نشان می دهد. برای انتخاب یک روغن موتور مناسب، رجوع به راهنمای خودرو، سطح کارایی و ویسکوزیته روغن موتور را مشخص می کند و کافیست مصرف کننده با مراجعه به محلهای تعویض روغن و گزینش روغن موتوری با سطح کیفی و گرانروی مشابه که در ظروف و بسته بندی استاندارد بوده و در یک شرکت معتبر تولید شده باشد، حداکثر اطمینان از بابت کارکرد بهینه روغن در موتور را حاصل کند. در این رابطه، »راهنمای روانکارهای خودرو« شرکت نفت پارس نوع روغن موتور برای خودروهای مختلف را مشخص کرده است.